Kanıt Hiyerarşisi

Kanıta dayalı tıp uygulamalarında kanıt hiyerarşisi diye bir kavramdan söz ederiz. Kanıt hiyerarşisi yani tıbbi uygulamalarda güncel bilgileri kullanırken bu bilgilerin üretildiği yerlere baktığımızda bunların güvenirlik açısından hiyerarşik bir sıra içinde olduğunu görmekteyiz. Bu hiyerarşiyi şöyle tanımlıyoruz, hiyerarşik sıralamayı bir piramit gibi düşünürsek bir üçgen gibi düşünürsek üçgenin tepesinde en güvenilir ancak sayıca zor olması nedeniyle en az olan araştırma türü randomize kontrollü deneysel araştırmalardır. Randomize kontrollü deneysel araştırmalardan elde edilen bilgiler bulgular kanıtlar kanıta dayalı tıp açısından en değerli kanıtlardır. Daha sonra bu hiyerarşik sıralanmada kohort araştırmaları yer alır. Kohort araştırmaları izlem araştırmalarıdır. Gözlemsel araştırmalardır. Kohort adını verdiğimiz ortak özellikleri olan bir grup seçilir. Bunlar ileriye yönelik olarak yıllarca aylarca izlenir, ortaya çıkan hastalıkların hangi koşullarda altında kimlerde nasıl ortaya çıktığı tanımlanır. Neden-sonuç ilişkisi kurulmaya çalışılır. Kohort araştırmaları kanıt hiyerarşisi açısından en tepenin hemen altında yer alan yani randomize kontrollü deneysel araştırmalardan sonra gelen araştırmalardır. Kohort araştırmalarından sonra vaka-kontrol araştırmaları gelir. Vaka-kontrol araştırmaları zaman içerisinde geriye dönük olarak yapılan bir grup vaka ile kontrollerin karşılaştırılması esasına dayanan araştırmalardır. Ortaya çıkmış olan vakalar ile bunlar için seçilen kontroller geirye dönük olarak geçmişte ne oldu da bazı insanlar vaka haline geldi hasra haline geldi bunlardan farklı olarak ne olmadı da bazı diğer insanlar sağlam kalabildi sorularına cevap aranır. Geçmişleri bu insanların incelenir. Benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koyularak hastalıklarla ilgili neden-sonuç ilişkisi kurulmaya çalışır. Vaka-kontrol araştırmalarında geriye dönük inceleme yapıldığı için geriye dönük incelemelerde de hafıza faktörü devreye girdiği için buna bağlı olarak da güvenilir veri toplama olasılığı düşük olduğu için kanıt hiyerarşisinde kohort araştırmalarından sonra yer alır. Vaka-kontrol araştırmalarından daha aşağıda yer alan araştırma türü de kesitsel araştırmalardır. Epidemiyolojik araştırmalardan çok sık yapılan bir tür olan kesitsel araştırmalar belirli bir anda belirli bir toplum kesitinin belirli bir zaman kesitinde taranması sonucu elde edilen bilgilere dayanır. Prevalans araştırmaları diye de bilinir bunlar. Bunlar neden-sonuç ilişkisini göstermekten ziyade kanıtlamaktan ziyade neden-sonuç ilişkisi konusunda ipucu verecek tanımlayıcı araştırmalardir. Yani tarama sonucunda belirli bir sağlık sorunun toplumda ne boyutta var olduğunu kimlerde var olduğunu hangi özellikleri taşıyan kişilerde var olduğunu ve kimlerde olmadığını tanımlamış oluruz. Bu tanımlamalar daha sonra yapılacak olan vaka-kontrol, kohort ya da randomize kontrollü deneysel araştırmalar için ipucu teşkil edebilir. Daha aşağıda hiyerarşik olarak yer alanlar ise vaka serileri ya da vaka takdimleridir. Tek bir vakanın tanımlaması ile yayınlanması ile yapılabilen çalışmalardır ya da aynı sağlık sorununa sahip olan pek çok vakanın tanımının yayımlanması ile yapılan çalışmalardır. Bunun da altında anekdotlar yer alabilir. Uzman görüşleri yer alabilir. Ancak bunlar hiyerarşik olarak en tabanda yer aldıkları için ancak üst düzeydeki kanıtların olmaması durumunda rağbet görebilecek olan kanıtlardır.